Een monumentaal gebouw midden op de Veluwe, ooit het technologische hart van Nederland — Radio Kootwijk is een plek die geschiedenis ademt. Het stond al een tijdje op mijn lijstje om te bezoeken. Op foto’s ziet het er altijd indrukwekkend uit, en nu hadden we er eindelijk tijd voor. Via Staatsbosbeheer boekten we een excursie.
Ligging en Historie
Radio Kootwijk ligt op een uitgestrekt terrein van 450 hectare, midden in de Veluwse natuur. Rond 1920 werd dit gebied speciaal geëgaliseerd om optimale zendcapaciteit te garanderen. Dat betekende: bomen kappen, grond vlak maken, en ruimte creëren voor een revolutionair zendstation.
We vertrokken vroeg, want het was ruim anderhalf uur rijden. Gelukkig begon de excursie pas om 11 uur, dus we hoefden niet bij dag en dauw op pad. Eenmaal aangekomen waren we mooi op tijd en dachten meteen: wat zal het hier prachtig zijn als de heide volop in bloei staat. Nu was er nog wat bloeiende heide te zien, maar een groot deel was al uitgebloeid. Voor volgend jaar staat een bezoek aan dit deel van de Veluwe dus opnieuw op de planning.
Tijdens ons bezoek zagen we veel wandelaars en fietsers passeren — het gebied is duidelijk geliefd. Maar wij kwamen voor het gebouw. Vanaf de parkeerplaats loop je direct langs de watertoren en iets verderop kom je bij de oprijlaan van het complex. Omdat we nog wat tijd hadden, liepen we alvast richting het hoofdgebouw. We wilden even naar het toilet, maar alles bleek afgesloten. Later hoorden we dat de gebouwen alleen tijdens de rondleiding worden geopend en daarna weer zorgvuldig afgesloten.
De Rondleiding
Bij de portiersloge werden we opgewacht door onze gids, Ben Roestenbrug. Hij begon met een boeiend stuk geschiedenis en vertelde later uitgebreid over de werking van pompen en andere technische installaties. Hoe interessant het ook klonk, ik blijf dat soort technische uitleg ingewikkeld vinden, dus ik waag me er niet aan om dat hier uit te leggen.
Bouw en Functie van het Zendstation
De plannen voor het zendstation ontstonden begin 20e eeuw. Door de Eerste Wereldoorlog liep de bouw vertraging op, maar in 1918 werd begonnen en in 1923 werd het gebouw opgeleverd. Radio Kootwijk werd gebouwd als radiotelegrafisch zendstation voor draadloze communicatie tussen Nederland en Nederlands-Indië. In eerste instantie werd gebruikgemaakt van langegolfuitzendingen, maar al snel schakelde men over op korte golf, een techniek waarmee grotere afstanden konden worden overbrugd via weerkaatsing in de ionosfeer. (Dit is dus een stukje waar ik zelfs na de uitleg niets van snapte).
In 1929 werd het voor het eerst mogelijk om via postkantoren in Nederland te bellen met familie in Nederlands-Indië. Ongelooflijk dat dit nog geen honderd jaar geleden is, en dat we nu zelfs mensen op de meest afgelegen plekken ter wereld kunnen horen én zien via onze telefoon en camera. Voor die tijd was het een historisch moment, gemarkeerd door de woorden van koningin-moeder Emma: “Hallo Bandoeng, hoort u mij?”
Goedkoop was het bellen trouwens niet: drie minuten bellen kostte maar liefst 30 gulden (nu ongeveer €15,00).
Een wereld op zichzelf
Rond het zendstation werd een compleet dorp gebouwd. De arbeiders werden ondergebracht in verschillende woningen: het hotel was bestemd voor ongehuwde ambtenaren, de tussenhuizen voor getrouwde arbeiders, en de hoekhuizen waren gereserveerd voor mensen met een hogere functie. Het hele complex bestond uit 20 gebouwen. Het was dus echt een wereld op zichzelf.
Bezoek aan de Gebouwen
Tijdens de excursie bezochten we de watertoren, een van de pompgebouwen, het stationsgebouw en een opslagpand waar we een korte film zagen en konden genieten van een kopje koffie of thee. Daarna mochten we het hoofdgebouw betreden.
Het gebouw is ontworpen in Art-Deco stijl door architect Julius Luthmann, die zich liet inspireren door Egyptische vormen en symboliek. Met een beetje (veel) fantasie zie je dit terug in het pand. Ook invloeden van de Amsterdamse School zijn duidelijk zichtbaar. Het hoofdgebouw wordt vanwege zijn vorm ook wel “de Sfinx” genoemd.
Radio Kootwijk tijdens en na WOII
Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikten de Duitsers het station voor communicatie met onderzeeërs. Bij de vlucht van de bezetters hebben ze alles meegenomen en de masten vernietigd. Na de oorlog verloor Radio Kootwijk langzaam zijn functie door de opkomst van satellietverbindingen. In 1994 was de laatste uitzending van Radio Scheveningen waarna in 1998 het zendstation definitief werd gesloten.
Staatsbosbeheer
Sinds 2009 is Radio Kootwijk in handen van Staatsbosbeheer. Het monumentale gebouw en de omliggende natuur zijn nu voor vele mensen een favoriete bestemming voor excursies, evenementen en wandelingen. En als je hier voorbij komt tijdens een fiets, – of wandeltocht dan blijf je wel even een momentje stil staan om deze indrukwekkende plek even te bekijken.
Even weg van onze gids
Onze gids Ben had zóveel te vertellen, en het bleef tot de laatste minuut van de 2,5 uur durende rondleiding boeiend. Geen moment hebben we gedacht: hoe lang duurt dit nog? Integendeel, het vloog voorbij.
Zelf haakte ik tussendoor wel even kort af, maar met een goede reden. Als er iets rondvliegt, kijk ik automatisch wat het is. Mijn camera en verrekijker zaten nog in de tas, maar ik zag dat er naast de koolmezen ook een andere soort rondvloog. Dus liet ik de groep achter me en ging op onderzoek uit. Wat bleek? Een zwarte roodstaart! Een soort die ik nog nooit eerder zó goed had gezien.
De foto is helaas niet helemaal scherp, het was ver weg en onverwachts. Maar ik ben er toch heel blij mee. Een mooie aanvulling op deze interessante dag.
Meer weten?
Wil je meer weten over Radio Kootwijk of zelf mee met een excursie? Kijk dan op:
- Hier Radio Kootwijk of
- Staatsbosbeheer – Radio Kootwijk
Naast excursies worden er ook regelmatig evenementen, zoals een lichtjesavond tussen Kerst en Oud en Nieuw, en allerlei andere evenementen.
Radio Kootwijk is een fascinerend stukje Nederlandse geschiedenis — een plek waar technologie, architectuur, monumenten, communicatie, natuur en erfgoed samenkomen in het hart van de Veluwe.
gabiontdekt 